مرور برخی نظریه‌ها در زمینه مهاجرت00 نظر

از معایب عمده مهاجرت محروم شدن کشور مبدا از نیروی انسانی ماهر است، اما در کنار معایب آن، با دانستن انگیزه‌های مختلف افراد از مهاجرت می‌توان این پدیده را تا حدی درک کرد.

 

انجام تحقیقات در زمینۀ مهاجرت جوانان به خارج از کشور علاوه‌ بر این‌که عوامل مؤثر بر این پدیده را شناسایی می‌کند، به بررسی دیدگاه‌های عمده در جامعه‌شناسی پرداخته و راه را برای گسترش دیدگاه‌های جدید هموار می‌سازد. از جهاتی این نوع تحقیقات می‌تواند کمک مؤثری به دولت برای بهبود وضعیت مهاجرت داشته باشد تا از یک طرف بتوان عوامل مثبت را شناسایی کرد و آن‌ها را در کشور ایران توسعه بخشید و تا حدامکان بتوان از میزان مهاجرت دانشجویان به کشورهای بیگانه جلوگیری کرد. همچنین شناسایی عوامل منفی می‌تواند کمک مؤثری به دولت در جهت رفع بحران تنش‌های ناشی از مهاجرت این دسته از مهاجرین باشد.

مهاجرت به عنوان یک جریان مستمر و حتی در مواردی اجتناب‌ناپذیر، امروزه در بسیاری از جوامع و معمولا براساس خواست افراد صورت می‌گیرد. مسئله‌انگیزترین جنبه این الگوی مهاجرت، محروم شدن مناطق فرستنده از نیروی انسانی ماهر با تحصیلات عالی است. نیروی انسانی متخصص و ماهر در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر جامعه‌ای نقش اساسی دارند. سرمایه مادی در هر جامعه به کمک نیروی انسانی متخصص و کارآمد به جریان افتاده و به توسعه اجتماعی و اقتصادی جامعه می‌انجامد. با پیداکردن الگوهای مهاجرت و انگیزه‌های مختلف افراد، تا حدی می‌توان این پدیده را درک کرد و از جنبه‌های مثبت آن بهره برد و از پیامدهای مخرب آن جلوگیری کرد. در ادامه به بررسی برخی نظریات این حوزه می‌پردازیم:

 

۱.نظریه‌های اجتماعی

 

·        دیدگاه امیل دورکیم

دورکیم از اولین جامعه‌شناسانی است که مسأله افزایش جمعیت و تنظیم کار را مورد مباحث جدی قرار داده است. از نظر او مهاجرت‌ها پس از رنسانس آغاز می‌شوند. انسان‌ها میل به جابجایی پیدا می‌کنند؛ چرا که در این میان انگیزه‌ای در کار است که این افراد را وادار به تحرک می‌سازد. به عقیده دورکیم، تقسیم کار از دو عامل ریشه می‌گیرد: یکی حجم و دیگر تراکم مادی و اخلاقی جامعه.

·        نظریات کارکردگرایانه

از نظر دیدگاه کارگردگرایی مهاجرت عامل مطمئنی برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است، زیرا نیازهای برآورده‌نشده مهاجران را ارضا کرده و باعث تخفیف نارضایتی و بی‌عدالتی اجتماعی می‌شود. مهاجرت به عنوان یک روند مثبت در جهت حل مشکلات جامعه عمل کرده، بیکاری را کاهش داده، درآمد مهاجران را بیشتر می‌کند. از نظر کارکردگرایان مهاجرت عملی است داوطلبانه و پدیده‌ای است طبیعی و به هنجار. آن‌ها معتقدند که تحرکات جغرافیایی جمعیت در قالب مهاجرت دارای کارکرد مثبت در جهت توسعه اقتصادی، اجتماعی کشورهای توسعه نیافته است و اصولا صنعتی‌شدن و نوسازی بدون مهاجرت امری غیرممکن است. طبق این نظریه، مهاجرت نوعی امر طبیعی و الزامی تلقی می‌شود که در پی به هم‌خوردن تعادل در جامعه به وجود می‌آید.

·        نظریه قشربندی کارکردی

این نظریه دو پرسش اصلی را مطرح می‌سازد. نخست آن‌که جامعه چگونه در افراد شایسته میل برعهده‌گرفتن سمت‌های درخورشان را القاء می‌کند؟ دوم اینکه پس از آن‌که افراد در سمت‌های درخورشان قرار می‌گیرند، جامعه چگونه میل به برآورده‌ساختن مقتضیات این سمت‌ها را به آنها القاء می‌کند؟

از آنجا که در جوامع جهان‌سومی امکانات و شرایط متناسب با استعدادها و توانایی‌های افراد وجود ندارد و موقعیت‌ها بر اساس شایسته‌سالاری به افراد داده نمی‌شود، مساله عدم پاسخگویی شایسته به افراد لایق، امروزه می‌تواند به عنوان یکی از عوامل بسیار مؤثر در مهاجرت افراد تحصیلکرده مدنظر قرار گیرد.

۲.نظریه‌های فرهنگی 

·        نظریه امید

یکی از متغیرهای اساسی که سطح و کیفیت مهاجرت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، امید است. امید محصول ارزیابی افراد است از اینکه تا چه حد می‌توانند بر عرصه تصمیمات و سیاست‌ها اثرگذار باشند. استوتلند تعریف نسبتاً دقیقی از واژه امید، ارائه داده است. وی امید را خلاصه و ترکیبی از انتظار رسیدن به هدف و میزان آن به عنوان احتمال دستیابی به هدف درنظرگرفته است. منظور از هدف آن‌ چیزی است که فرد آن را به عنوان آرمان و یا امری مطلوب برای خویش تصور کرده است. به نظر می‌رسد هرچه احتمال دسترسی به هدف و اهمیت آن هدف بیشتر باشد، تأثیر مثبت آن بر فرد بیشتر خواهد بود.

·        نظریه سرمایه‌داری

این نظریه متأثر از دیدگاه‌های کلاسیک و جوامع سرمایه‌داری است. بر اساس این نظریه خروج نیروهای متخصص مربوط به مسائل داخلی کشورهای توسعه‌نیافته است. به طوری‌که این کشورها با سوءمدیریت خود و تحت تاثیر عوامل درونزای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش زمینه‌های بروز فرار مغزها را به‌وجود می‌آورند. بر این اساس وجود نظام‌های کهنه آموزش ملی، فقدان برنامه‌ریزی کافی جهت آموزش دانشجویان و عدم بهره‌برداری مناسب از مهارت و تخصص دانش‌آموختگان در کشورهای توسعه‌نیافته اولین زمینه‌های عینی و ذهنی خروج نیروهای متخصص را فراهم می‌سازد.

 

پیشنهادها

بر مبنای مطالعات صورت‌گرفته پیشنهادهای حاضر در قالب راهکارهای اجتماعی و فرهنگی به صورت زیر است:

 

الف) راهکارهای اجتماعی:

·       امنیت و آرامش دانشگاه‌ها و برقراری ارتباطات عاطفی با دانشجویان

·        ایجاد انگیزه کارآفرینی، تشویق جوانان و حمایت مالی از طرح‌ها

·        برقراری رابطه عاطفی با دانشجویان و ایجاد امنیت جسمی و روحی

·        تحکیم رابطه خویشاوندی

·        پذیرش عقاید جوانان بدون مداخله تعصبات مربوط به عقاید مذهبی و سیاسی

·        جداسازی فضاهای سیاسی و مجادلات جناحی از فضای علمی کشور

·        برپایی سمینارها، انجمن‌ها و گروه‌ها برای بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت

·        آگاهی‌دادن به دانشجویان قبل از انتخاب رشته تحصیلی و ایجاد ارتباط منطقی بین نوع رشته و دانشجو

·        رفع عوامل تنش‌زا در داخل که موجب راندن دانشجویان به خارج از کشور می‌شود.

 

ب) راهکارهاي فرهنگی

·        توجه به ارزش‌ها و احترام به جوانان و دانشجویان

·        به‌کارگماردن افراد کاردان و لایق و تخصصی‌کردن کادرهای اداری در مراکز علمی پژوهشی

·        احترام و ارزش‌گذاری به شایسته‌سالاری در انتخاب مدیران و ترغیب افراد شایسته به پذیرش مسئولیت

·        آزادی بیان جوانان

·        ایجاد شرایط مناسب جهت پژوهش، تحقیق و دسترسی آسان به منابع مورد نیاز برای دانشجویان

·        حمایت از دانشجویان مهاجر و تضمین امنیت تحصیلی

·        بالابردن سطح کیفیت آموزشی و تحصیلی

·        متعادل‌سازی ظرفیت رشته‌ها با نیازهای جامعه و نیاز بازار کار

·        ایجاد فضاهای علمی، آزاد، دوستانه و مناظره‌های آزاد

·        برپایی رشته‌های مختلف در مقاطع متفاوت تحصیلی و تناسب عرضه رشته‌ها و تقاضای دانشجویان در همه دانشگاه‌ها

·        جذب متخصصین و پژوهشگران کارآمد خارجی در عرصه‌های مختلف آموزشی

·        افزایش ساعات کاری کتابخانه‌های مرجع وغنی از منابع (در صورت امکان برپایی حداقل یک کتابخانه مرکزی وشبانه‌روزی در شهرهای داراي تراکم دانشجویی بالا)

·        تأسیس دانشگاه‌های مجازی و ایجاد فضاهای مورد نیاز دانشجویان

·        اخذ نمایندگی از دانشگاه‌های معتبر جهان و استفاده از اساتید مجرب و کارآزموده خارجی